Çocukların günlük yaşamda karşılaşabilecekleri zorlukları çözmelerine ve yeni yaşam deneyimlerine uyum sağlamalarına yardımcı olmak amacı ile yazılan hikayelere terapötik (iyileştirici) hikayeler denir. 

Bu hikayeler, çocuğun mevcut travması ile yüzleşmesi için psikoterapi seanslarında sıklıkla kullanmaktadırlar. Çocuk hikayeyi dinlerken hem hikayenin içindeki figürlerle kendini özdeşleştirmekte hem de kullanılan metaforlarla (benzetme) kendi problemi hakkındaki farkındalığını arttırmaktadır. Bu farkındalık sağaltım (iyileşme) için çok önemli bir adımdır. Kişi farkında olmadığı problemi çözmek için çabalamaz. Ne zaman ki fark ederiz, iyileşmeye ilk adım atılmış demektir.

Çocuk Sorunu Nasıl Fark Eder?

Çocuk hikayeyi dinlerken kendini kahramanlardan birine daha yakın hisseder ve olayları onun gözünden görür. Hikayedeki figürlerle kendini özdeşleştiren çocuğun problem hakkındaki farkındalığı artar. İşte farkındalık iyileşmenin ilk basamağıdır. Uygun hikayeler yardımıyla ‘korku, kaygı, özgüvensizlik, ölüm, boşanma, uyku ve tuvalet alışkanlığı’ gibi birçok tema işlenerek çocuk için somut hale getirilebilir.

Hikayeler bizi gerçek dünyadan hayal dünyasındaki yolculuklara çıkaran trenler gibidir. Nasıl ki trendeki yolcu dışarıyı izlerken her şey gözünün önünden hızla akıp gider, işte çocuklar da terapötik hikayeleri dinlerken sorun önlerinden akar gider ve onlar da bu soruna dışarıdan bakma becerisi geliştirirler. Diğer bir deyişle, dinleyen kişi için hipnotik bir tümevarım sürecidir. 

Terapötik hikayeler dinleyiciyi güvenli bir alanda tutarak; gerçekliği askıya almasını ve değişime gösterdiği direnci kırarak yeni deneyimler edinmesini sağlar. Bu kapının anahtarı da ‘kelimelerdir’. Hem anlatanın hem dinleyenin içinde olduğu bir ilişki çemberidir ve kurgusal kahramanlar üzerinden duygu ve deneyimler paylaşılır.

Örneğin; çocuklar gün içinde defalarca kez oyun kurarlar, hayali arkadaşları olur, hayali oyunlar oynarlar ve bu sayede fantezi (kurgusal) dünyaya adım atmış olurlar. Yani aslında her çocuk bir öykü kahramanıdır kendi zihninde. Her kahramanın zor zamanları olur, biz yetişkinler için de bu böyle. O zaman çıkış ararız ve bazen o zor zamanlardan birinin veya bir şeyin desteğiyle çıkarız. İşte iyileştirici hikayeler de çocuklar için çözüme giden adımlardan biridir. Dinlediğimiz öyküler de o öykülerdeki kahramanlar da bizim yolumuzu açan, görmediğimiz çıkışı gösteren, zor zamanlarımızı kolay eden desteklerdir. Ruh sağlığı alanında çalışanlar için bu hikayeler en sık kullanılan terapi materyallerindendir. 

Terapötik Hikayelerin Özellikleri

• Direk mesaj vermezler, değerler eğitimi veya bilgi aktarımı şeklinde olmaz. Örnek: Küçük Ağaç isimli hikaye: Kaka tutma sorunu için yazılmış bir hikayedir. 
• Terapötik hikaye çocuğa okunduktan sonra hikaye üzerinden geçilip, belli yerlere vurgu yapılarak hikaye çalışılmaz. Hikaye her zaman üzerinde konuşulmadan ‘açık’ bırakılır, çünkü üzerinde konuştukça yorum eklenecektir ki yorum yönlendirme yaratacağından süreci etkiler. 
• Hikaye ebeveyn, terapist veya bir yazar tarafından yazılabilir.
• Hikayeler fazla umut vadeden  fazla cezbedici ve fazla coşkulu olmamalıdır. Yazan kişi her zaman için dinleyicinin alabileceği kadarını vermek zorundadır. 

Araştırmalar

- Cinsel İstismara Uğramış Çocuklar için Danışmanlık: ‘Hayvan’ ve ‘hikaye anlatımının’ psikoterapi seansında  kullanımı (Araştırmacı: Elisabeth Reichert - Illinois University)

Elisabeth Reichert adlı akademisyen cinsel tacize uğramış çocukların tedavisinde ‘hayvan’ ve ‘hikaye’ kullanımının etkinliğini gösteren bir araştırma yapmıştır.

Masallarda ve mitolojide hayvan kullanımına sıkça rastlanır. Çocuklar kendi duygu ve düşüncelerini hayvana rahatlıkla yansıtırlar, çünkü hayvanlar konuşmazlar, eleştirmez, yargılamaz, geri cevap vermez. Bu nedenle hayvanlarla iletişim çocuklar için konforludur. Hayvanların yardımıyla çocuk kendi duygu ve düşüncelerini daha rahat ifade edebilecek ve özgüven gelişimi de desteklenecektir. 

- Travmayı İyileştirmede Hikaye ve Kart Kullanılması – 1999 (Araştırmacı: Dr. Ofra Ayalon)

İyileştirici hikaye kullanımı, travmatik yaşantıların sonrasında sıklıkla kullanılan bir yöntemdir. Hikayeler, özellikle çocuğun direnç noktalarında değerini gösterir. Araştırma sonuçları hikaye tekniğinin ‘uygun zaman ve şekilde’ kullanıldığında, çocuğun tutum ve davranışlarda değişikliğe neden olabileceğini göstermiştir. Ancak yanlış dozda, içtenliksiz bir biçimde ahlak dersi gibi verildiğinde tehlikeli sonuçlara yol açabilir. 

Kaynak Önerisi:

• Nancy Davis - İyileştiri Hikayeler
• Çocuklar ve Ergenler İçin 101 Tedavi Edici Öykü – Nobel Yayın
• APA Yayınları - İyileştirici Hikayeler Serisi
• Bengi Semerci - İyileştirici Hikayeler Serisi
• Olcay Güner - İyileştirici Hikayeler Serisi - Arkabahçe Yayınları
• Margot Sunderland - Using Story Telling as a Therapeutic Tool with Children (İNGİLİZCE)
• Margot Sunderland - İyileştiri Hikayeler Serisi (İNGİLİZCE)